«ناسیونالیسم ابزاری» حربه‌ی نخ‌نما شده‌ی رژیم در وانفسای بحران و تهدید است. تجربه چهار دهه گذشته نشان داده ‏که ‏هرگاه جمهوری اسلامی احساس خطر کرده، بر خلاف اصول ایدئولوژیک مبتنی بر جهان‌وطنی اسلامی خود، به ‏اقتضای موقعیت، ‏موقتا علم اسلام را فرو نهاده و درفش کاویانی بر سر نیزه کرده است. پیامد‌های جنگ اخیر جمهوری اسلامی و اسرائیل و ‏رویکرد دوباره رژیم به این ‏مکانیزم دفاعی، ضرورت واکاوی جنبه‌های مختلف آن را برجسته می‌نماید.‏

خامنه‌ای پیش‌تر در نماز عید فطر، آشکارا از «ریزش نیروها» و «بروز ناآرامی داخلی» ابراز نگرانی کرده بود. موج تبلیغات ‏‏ملی‌گرایانه و تحریک احساسات ملی در رسانه‌های حکومتی و فضای مجازی طی نزاع اخیر با اسرائیل، با همراهی غیرت‌مندانه طیف «اصلاح‌طلب» و ‏‏اپوزیسیون صادراتی، واکنشی سازمان‌یافته به همین نگرانی است؛ تلاشی برای مهار موج ریزش و مقابله با کارزارهایی نظیر «‏‏‏همکاری ملی» که بر فاز عملی براندازی تمرکز دارند.‏

این اولین بار نیست که رژیم به چنین ترفندی متوسل می‌شود. در طول حیات خود، در بزنگاه‌هایی خاص، هر گاه که نظام در ‏تأمین مشروعیت یا پیشبرد اهداف خود دچار تنگنا شده بود، شاهد چرخشی ‏مقطعی و بهره‌برداری گزینشی از مؤلفه‌هایی از ‏هویت ملی بوده‌ایم. عناصری که در شرایط عادی، در تعارض با گفتمان ‏رسمی حکومت قرار دارند. این استفاده ابزاری، ‏بخشی از ماهیت فرصت‌طلبانه نظام در نسبت با ایران‌گرایی را روشن ‏می‌سازد.‏

گرفتن ژست ملی‌گرایانه و تشبّث به عناصر غیراسلامی هویت ایرانی، حکایت پوستین وارونه بر تن کردن رژیمی است که ‏بن‌مایه ایدئولوژیک و چارچوب راهبردی خود را از اندیشه‌های جهان‌وطنی اسلامی اخوان‌المسلمین و نگرش موعودگرایانه ‏معطوف به برپایی حکومت جهانی شیعه، گرفته است. نظامی تمامیت‌خواه و ایدئولوژیک که، بر اولویت مطلق آرمان‌های ‏‏جهان‌وطنی اسلامی نسبت به منافع ملی تأکید می‌کند، هویت تاریخی ایران را یا انکار می‌کند یا در چارچوب مذهبی مصادره ‏به مطلوب ‏می‌کند، مشروعیت سیاسی را انحصارا به ولی‌فقیه یا امام معصوم پیوند می‌زند و نقشی تهاجمی برای نظام در ‏سیاست ‏بین‌الملل قائل است. برساخته‌هایی چون «امت واحده»، «جهان اسلام»، «استکبار غرب»، و صورت‌بندی ‏آخرالزمانی از ‏نبرد تاریخی خیر و شر با تمرکز بر موضوع فلسطین، از جمله کلیدواژه‌های متواتر و محوری در گفتمان ‏ساختار مزبور ‏هستند.‏

تلقی و رویکرد نظام به موجودیت و هویت «ایران» از آغاز، در قالب همانند سازی اوضاع کشور با وقایع صدر اسلام، ‏بازتابی صریح در کلام خمینی دارد. در این نگرش، ایران نه ‏به‌عنوان یک کشور مستقل با هویتی تاریخی و تحت مسؤولیت ‏نظام سیاسی ‏مستقر، بلکه به‌مثابه  غنیمتی مشروع در دست فاتحان مسلمان، ذیل ‏احکام فقهی ناظر به «بلاد مفتوحه»، ‏و پایگاهی ‏برای  صدور انقلاب و گسترش حکومت جهانی اسلام تلقی می‌شود. ‏

نگرش بنیادین فوق، طی نزدیک به نیم‌قرن همواره نصب‌العین الگوی حکمرانی و مدیریت سرزمینی جمهوری اسلامی بوده ‏‏است. ویژگی بارز این مدل حکمرانی، تعارض ماهوی آن با منافع ملی بوده و حاصل آن مجموعه درهم‌تنیده‌ای از ‏‏بحران‌های ساختاری است که در همه عرصه‌های حیاتی، کشور را به ورطه‌ ورشکستگی کشانده است. در این بستر، ‏‏سیاست‌هایی نظیر خودکفایی کشاورزی، میلیتاریزه‌ کردن کشور، پروژه‌های موشکی و هسته‌ای، گسترش نیروهای نیابتی و ‏‏مداخلات منطقه‌ای، به بهای نابودی سرمایه‌ها و منابع ملی، نه بر اساس مصالح کشور، بلکه صرفا برای تضمین ‏بقای ‏حاکمیت و پیشبرد توهمات ایدئولوژیک و روان‌پریشانه رهبران رژیم پیگیری شده است.‏ این همه، ایران امروز را کاملا واجد ‏توصیف «کشوری تحت اشغال بیگانه» می‌سازد.‏

جنگ خودخواسته رژیم با اسرائیل، بار دیگر تضاد بنیادین میهن‌پرستی و حمایت از فرقه حاکم را به عرصه نظر عمومی ‏کشانده ‌است. اگرچه رژیم همه ظرفیت‌های خود را در کاربست دوباره حربه ناسیونالیسم ابزاری بسیج کرده است، ‏موفقیت مشهودی در جلب همدلی جامعه نداشته و تنها دستاورد آن هم‌نوایی جریانی از افراد و گروه‌های خاص بوده ‏است. از منظر‎ ‎سیاسی، چهره‌های شاخص این جریان را عمدتا می‌توان در طیف «اصلاح‌طلبان»، معدودی از ناسیونالیست‌های اسرائیل‌ستیز و ‏شووینیست‌ها، و اپوزیسیون صادراتی مشاهده نمود. از لحاظ تیپ‌شناسی اجتماعی هم، این افراد بیشتر در صف ‏چهره‌های رسانه‌ای، سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها، و وابستگان رژیم در خارج قرار دارند.‏

در ریشه‌یابی زمینه‌های روانی عینیت و فعلیّت یابی ناسیونالیسم ابزاری می‌توان به نوعی خاص از احساسات ملی‌گرایانه و ‏هویت‌طلبی کور تحت عنوان «ملی‌گرایی قشری» اشاره کرد. ملی‌گرایی قشری را می‌توان پدیده‌ای مرکب از واکنش‌های ‏هویتی، ناامنی روانی، و بهره‌برداری سیاسی دانست که در ‏بزنگاه‌های سیاسی–اجتماعی، هم از سوی حاکمیت و هم توسط ‏برخی اقشار جامعه، فعال می‌شود. این گرایش بیش از ‏آن‌که از یک بنیان نظری یا فلسفه سیاسی منسجم برخوردار باشد، ‏بر نوعی احساسات واکنشی، ساده‌سازی هویت ملی، ‏اقتدارطلبی، و نوستالژی‌های تاریخی استوار است.‏

وضعیت اسفناک کنونی ایران ثمره اشغال توسط فرقه‌ای جنون‌زده، عمیقا فاسد، و بیگانه با هویت و منافع ملی است که ‏در طول قریب به نیم قرن، ایران را ، به تمامی، برای ارضای عقده‌های ایدئولوژیک و روان‌پریشانه، و منافع حقیر خود، ‏‏«مصرف» کرده‌اند. ناسیونالیسم ابزاری، خدعه‌ای درآمده از آستین پرمکر رژیم ایران‌ستیز برای سرپوش نهادن بر این ‏حقیقت عریان بوده، و با هدف القای این‌همانی نظام و ایران، بر تحریک عواطف میهن‌دوستانه جامعه، و شعارهایی ‏چون «اتحاد در برابر دشمن خارجی»، «حفظ تمامیت ارضی»، یا «مخالفت با دخالت خارجی»، تمرکز دارد. ‏

دوگانه‌ی پیش روی رژیم؛ تسلیم بی‌قیدوشرط، یا ادامه جنگ تا انهدام کامل، فرصتی بی‌سابقه برای تغییر سرنوشت ایرانیان فراهم ‏کرده است. تجربه‌ی انباشته ملت ایران، از دوم خرداد تا جنبش «زن، زندگی، آزادی» گواهی است خونین بر اینکه، اصلاح ‏از درون این نظام ممکن نیست و برانداختن جمهوری اسلامی، تنها راه برون‌رفت از انسداد سیاسی ساختاری و بحران‌های ‏فزاینده است. تاریخ معاصر نیز گواه آن است که شکست حکومت‌های استبدادی در جنگ‌های خارجی، می‌تواند به نظم ‏دموکراتیک جدیدی بینجامد؛ همان‌گونه که در آلمان، ایتالیا، ژاپن، و عراق رخ داد.‏

در شرایطی که جمهوری اسلامی با انحصار قدرت و سرکوب سازمان‌یافته، امکان تغییر از درون را مسدود کرده است، ‏ترویج و پافشاری بر ایده‌ عقیم نصیحت و تشویق رژیم به برگزاری رفراندم، یا به عبارتی «خود اسقاطی»، تنها تلاشی ‏مزوّرانه برای به بیراهه کشاندن جریان براندازی است. در این بستر، تابوانگاری حمایت بین‌المللی از مبارزات مردم ایران، ‏از کارکرد‌های محوری ناسیونالیسم ابزاری می‌باشد.  ‏

و دست آخر اینکه، استمرار جمهوری‌اسلامی بزرگترین تهدید برای یکپارچگی ارضی، اجتماعی، و سیاسی ایران است. ‏ایستادن در کنار چنین سیستمی، به هیچ روی قابل توجیه نیست. آنکه امروز تحت عنوان «دفاع از میهن و حاکمیت ملی ‏در برابر دشمن خارجی» در کنار رژیم می‌ایستد، نه وطن‌پرست، بلکه، همدست و شریک‌جرم جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.‏